ԱՆԴՐԱՆԻԿ

Ինքն էր, որ Երազիս մարմարեայ եզերքներուն վրայ, այս գիշեր,

 

Ապառաժի մը նման անյաղթելիօրէն ոտքի,

 

Իր ըմբոստացողի հրեղէն գլուխն աստղերուն մէջ մխրճելէն,

 

Ու իր ձեռքը ատելութեան սուրերովը զինած,

 

Հողին փրկութեան սիրովը հրաշացած եղբօր մը նման,

 

Որ եղբօր մը օտարացումէն իր հոգին կ’արիւնէ,

 

Խօսեցաւ ինծի ան, եւ իր բառերը իրարու ետեւէ, եւ կարգ առ կարգ,

 

Խիստ էին եւ քաղցր եւ ճշմարիտ եւ քինայոյզ եւ առնական...

 

 

 

“Եւ ահաւասիկ ես եմ, ո՜վ մեղկութեան ու անշարժութեան զաւակ,

 

Որ աղմկայոյզօրէն՝ այս իրիկուն հեռուներէն կու գամ,

 

Քու երազուն եւ անտարբեր ու անգործօն ու եսական ու տկար

 

Երիտասարդի մարմինդ ու էութիւնդ ու հոգիդ,

 

Բազուկիս հարուածովը ու սուրերուս շառաչին հետ,

 

Կռիւներու հարկադրիչ ժամերուն համար, վերջնականապէս ցնցելու...

 

Ունկնդրէ՛ իմ ձայնիս, որ այս վճռականութեան օրերուն

 

Մեր ցեղին, մեր վրէժին ու մեր արիւնին աղաղակն է ահարկու,

 

Ու խառնուէ՛, ընկերացի՛ր, եղբայրացի՛ր սա՛ մեր հզօրաքայլ ամբոխին հետ՝

 

Եթէ դեռ քու հոգիիդ մէջ ազատութեան որեւէ կայծ վառ մնաց,

 

Եթէ դեռ քու բազուկներդ քաջութիւնը ունին թշնամիներ հարուածելու,

 

Եթէ սիրտդ գէթ անգամ մը խոցոտուեցաւ մեր մայր-հողին մահացումէն,

 

Եթէ ցեղիդ տառապանքէն ու անմեղներու կոտորածին մղձաւանջէն

 

Քու ներսիդիդ ատելութեան ու բարկութեան անտառները բարձրացան...

 

Եթէ դուն դեռ կեանքիդ մէջը պիտի կրնաս նպատակի մը փաթթուիլ,

 

Եթէ դեռ քու աչուըներդ այս անօգուտ արցունքներէն չկուրցան...

 

Եթէ դուն քու աղօթքներդ Ատելութեան գոռումներու փոխեցիր,

 

Եթէ ցեղիդ ռազմական ու արեգակէ արիւնին

 

Երակներուդ եւ գլխուդ մէջ բորբոքուիլը դեռ կը զգաս,

 

Եթէ դեռ Արամին, Տիգրանին, Արտաշէսին եւ Վարդանին

 

Յաղթանակող զօրութենէն քու մէջդ շունչ մը մնաց,

 

Դիւցազնական քայլերէն քու երազողի նայուածքներուդ առջեւ

 

Անձնուիրութեան, վրէժի եւ ազատութեան ճանապարհ մը բացուեցաւ,

 

Ոտքի՛ կեցիր այն ատեն, եղբայրացի՛ր խումբերուս ու մրրկուէ՛ անոնց հետ,

 

Որովհետեւ, գիտցիր որ այս զոհաբերումի, ընդվզումի եւ յոյսի օրերուն

 

Մեր ամէն մէկուն համար անկողնի մէջ հոգի տալը վատութիւնն է վատութիւններուն...”:

 

 

 

Յանկարծ խումբերը հեռացան արեւածագին կրակներուն մէջէն,

 

Ու իրենց կամաւորի գիտակից ու վճռական քայլերուն հնչիւնը երկաթեայ

 

Մարմարակոյտեր փշրող անհամար կռաններու հնչիւնը ունէր...

 

Մինչդեռ թշնամիներէն անջատուած գլուխներ ջահերու պէս կը բոցավառէին՝

 

Իրենց ուսերուն վրայ բարձրացուցած սուրերուն կատարներէն...

 

Եւ ես այն ատեն՝ նախանձութեամբ ու տարփանքով հողին վրայ ծնրադիր՝

 

Իրենց հերոսի քայլերուն հետքը երկիւղածօրէն համբուրեցի...

 

 

ԱՐՑՈՒՆՔՆԵՐՍ

 

 

 

 

Եվ մաքրաթև երազիս հետ մինակ էի, հովիտներուն մեջ հայրենի,

 

Քայլերս էին թէթև, ինչպես քայլերը խարտիշագեղ եղնիկին,

 

Եվ զվարթությամբ կը վազեի, կապույտեն և օրերեն բոլորովին գինով,

 

Աչքերս ոսկիով և հույսով` և աստվածներով լեցուն...

 

 

 

Բ

 

 

 

Եվ ահա բարեբեր Ամառն իր պտուղները զամբյուղ առ զամբյուղ,

 

Մեր պարտեզին ծառերեն դեպի հողը և դեպի զիս կ'ընծայեր,

 

Եվ ես լռությամբ` գեղուղեշ ուռիին ներդաշնակ հասակեն,

 

Երգերս ստեղծելու համար խորհրդավոր սրինգիս ճյուղը կը կտրեի...

 

 

 

Գ

 

 

 

Կ'երգեի... Ադամանդյա առվակն և թռչուններն հայրենագեղ,

 

Աստվածային աղբյուրներուն հստակահոս մեղեդիներն անդադրում,

 

Եվ առավոտյան զեփյուռը, քրոջական գորովներու այնչափ նման,

 

Այս բոլորն իմ երջանիկ երգերուս թոթովումին կը ձայնակցեին...

 

 

 

Դ

 

 

 

Այս գիշեր երազիս մեջ, ձեռքս առի զքեզ, ո՜վ քաղցրախոս Սրինգ,

 

Շրթունքներս զքեզ ճանչցան` ինչպես համբույր մը հին օրերու,

 

Բայց շունչս` հիշատակներու զարթնումեն, հանկարծորեն մեռավ,

 

Եվ երգիս տեղ` շիթ առ շիթ , շիթ առ շիթ, արցունքներս էին, որ ինկան վար...

 

 

 

 

 

ԵՍ ԵՐԳԵԼՈՎ Կ'ՈՒԶԵՄ ՄԵՌՆԻԼ

 

 

 

Ա

 

 

 

Սպասումիս և Հույսիս Քաղցրությանը հետ մինակ էի այդ իրիկուն,

 

Եվ Փրկության ու Տառապանքի նժարովը` Հայրենիքին բախտը կը կշռեի...

 

Երբ` հեռակա տանս դուռը, գիշերվան սարսափին մեջեն, ուժգնապես բախեցին.

 

Եվ ժպտուն` ընկեր մը ներս մտավ, շքեղորեն գեղեցիկ, եղբայրադեմ և ահավոր...

 

 

 

Բ

 

 

 

Երիտասարդ էր: Աչվըներուն կայծը երկնքի աստղերեն էր որ կը ծորեր,

 

Եվ հասակին ձևերը մարմարներու զորություններեն էր կերտված...

 

Մտածումը մարդկային արդարության էջերեն հստակորեն ջահավառյալ...

 

ճակտին վրա իրենց ցավի և բարության ծաղկներն ունեին:

 

 

 

Գ

 

 

 

Մտերմաբար քով քովի, Հայրենիքին տառապանքեն կը խոսեինք,

 

Իր ծանրախոհ գլուխը սգավոր կիսաստվածի մը արյունոտ սրտին կը նմաներ...

 

Նայվածքները նայվածքներուս մեջ, նույն ճակատագրին խորհրդանիշը փնտռեցին...

 

Եվ մեր տրտում ժպիտները հոգիե հոգի մեղմորեն ճառագայթվեցան:

 

 

 

Դ

 

 

 

Ժամերով լռին էր: Լռին էի: Հիշատակի հեծեծանքներ մեր աչքերը թրջեցին...

 

Եվ լամպարիս կապույտ լույսը, սեղանիս վրան, այլևս արյուններու նման վար կը թորար...

 

Դժգունեցա ես` ինչպես երազ մը որ առավոտին երևումեն կ'անհետի...

 

Բայց ինք` հերոսատիպ և հպարտ, ձեռքս ձեռքին մեջ` ոտքի` ինծի ըսավ...

 

 

 

Ե

 

 

 

- "Այս իրիկուն` հավատքի և հրաժեշտի իրիկունս է, ընկե'ր,

 

Երիվարս թամբած եմ արդեն` և կյանքի ու կռվի տենդեն` դուռիդ առջևը կը վրնջե...

 

Եվ տե'ս հասակես վար անբիծ սուրս մերկ է, մերկությամբը գերմարդկային վճիռներուն:

 

ճակատդ շրթունքիս մոտեցո'ւր... հավատքի և հրաժեշտի իրիկունս է, ընկե'ր:

 

 

 

Զ

 

 

 

"Եվ դուն սա' մաքրափայլ թերթերուդ վրան, ցեղին ցավը և ցեղին ուժը բանաստեղծե,

 

Ապագա սերունդներուն և մեր անցյալին տխրությանն ի նվեր.

 

Ես որբ մըն եմ և ըմբոստ մը, մնա՜ս բարյավ, կորուսյալներս փնտռելո՜ւ կ'երթամ...

 

Քու երգերեդ երգ մը տուր ինձ, երգ մը, ես երգելո՜վ կ'ուզեմ մեռնիլ...":

 

 

ԱՓ ՄԸ ՄՈԽԻՐ, ՀԱՅՐԵՆԻ ՏՈՒՆ...

 

 

 

 

Ավա՜ղ, սպարանքի մը պես մեծ էիր և շքեղ,

 

ՈՒ ես` երդիքներուդ սպիտակ կատարեն,

 

Աստղածորան գիշերներու լույսին հետ,

 

Վարեն, ահեղավազ Եփրատին կ'ունկնդրեի...:

 

 

 

Բ

 

 

 

Արցունքո՜վ, արցունքո՜վ լսեցի որ ավերակ առ ավերակ

 

Քու լայնանիստ պատերդ իրարու վրա կործանեցին,

 

Սարսափի օր մը, կոտորածի օր մը, օր մը արյունի...

 

Զքեզ եզերող պարտեզիդ ծաղկըներուն վրա:

 

 

 

Գ

 

 

 

ՈՒ մոխրացա՜վ այն սենյակը կապույտ,

 

Որուն որմերուն ետև և գորգերուն վրա

 

Իմ երջանիկ մանկությունս կը հրճվեր,

 

Եվ կյանքս կ'աճեր և հոգիս իր տևերը կ'առներ...

 

 

 

Դ

 

 

 

Փշրեցա՞վ, ուրեմն, այն հայելին ոսկեծիր,

 

Որուն եթերային խորությանը մեջ,

 

Երազներս, հույսերս, սերերս և կամքս կարմիր,

 

Տարիներով, մտածումիս հետ, ցոլացին...:

 

 

 

Ե

 

 

 

ՈՒ բակին մեջ երգող աղբյուրը մեռա՞վ,

 

ՈՒ կոտրտեցա՞ն պարտեզիս ուռին և թթենին.

 

Եվ այն առվակը որ ծառերուն մեջեն կը հոսեր,

 

Ցամքեցա՞վ, ըսե', ո՞ւր է, ցամքեցա՞վ, ցամքեցա՞վ...

 

 

 

Զ

 

 

 

Օ', այն վանդակին կ'երազեմ հաճախ,

 

Որուն մեջ գորշագույն կաքավս, առավոտուն,

 

Արևածագին հետ և վարդի թուփերուն դիմաց,

 

Զարթնումի ժամուս` հստակորեն կը կարգճեր...:

 

 

 

Է

 

 

 

Հայրենի՜ տուն, հավատա' որ մահես հետո,

 

Քու ավերակներուդ սևին վրա իմ հոգիս

 

Պիտի գա, որպես տատրակ մը տարագիր,

 

Իր դժբախտի երգն և արցունքը լալու...:

 

 

 

Ը

 

 

 

Բայց ո՜վ պիտի բերե, ո՜վ պիտի բերե, ըսե,

 

Քու սրբազան մոխիրեդ ափ մը մոխիր,

 

Մահվանս օրը, իմ տրտում դագաղիս մեջ,

 

Հայրենիքս երգողի իմ աճյունին խառնելու...

 

 

 

Թ

 

 

 

Ափ մը մոխի՜ր աճյունիս հետ, Հայրենի տուն,

 

Ափ մը մոխի՜ր քու մոխիրեդ, ո՜վ պիտի բերե,

 

Քու հիշատակե'դ, քու ցավե'դ, քու անցյալե'դ,

 

Ափ մը մոխիր... իմ սրտիս վրան ցանելու...:

 

 

ԵՍ ԵՐԳԵԼՈՎ Կ'ՈՒԶԵՄ ՄԵՌՆԻԼ68

12345Ա

 

 

 

Սպասումիս և Հույսիս Քաղցրությանը հետ մինակ էի այդ իրիկուն,

 

Եվ Փրկության ու Տառապանքի նժարովը` Հայրենիքին բախտը կը կշռեի...

 

Երբ` հեռակա տանս դուռը, գիշերվան սարսափին մեջեն, ուժգնապես բախեցին.

 

Եվ ժպտուն` ընկեր մը ներս մտավ, շքեղորեն գեղեցիկ, եղբայրադեմ և ահավոր...

 

 

 

Բ

 

 

 

Երիտասարդ էր: Աչվըներուն կայծը երկնքի աստղերեն էր որ կը ծորեր,

 

Եվ հասակին ձևերը մարմարներու զորություններեն էր կերտված...

 

Մտածումը մարդկային արդարության էջերեն հստակորեն ջահավառյալ...

 

ճակտին վրա իրենց ցավի և բարության ծաղկներն ունեին:

 

 

 

Գ

 

 

 

Մտերմաբար քով քովի, Հայրենիքին տառապանքեն կը խոսեինք,

 

Իր ծանրախոհ գլուխը սգավոր կիսաստվածի մը արյունոտ սրտին կը նմաներ...

 

Նայվածքները նայվածքներուս մեջ, նույն ճակատագրին խորհրդանիշը փնտռեցին...

 

Եվ մեր տրտում ժպիտները հոգիե հոգի մեղմորեն ճառագայթվեցան:

 

 

 

Դ

 

 

 

Ժամերով լռին էր: Լռին էի: Հիշատակի հեծեծանքներ մեր աչքերը թրջեցին...

 

Եվ լամպարիս կապույտ լույսը, սեղանիս վրան, այլևս արյուններու նման վար կը թորար...

 

Դժգունեցա ես` ինչպես երազ մը որ առավոտին երևումեն կ'անհետի...

 

Բայց ինք` հերոսատիպ և հպարտ, ձեռքս ձեռքին մեջ` ոտքի` ինծի ըսավ...

 

 

 

Ե

 

 

 

- "Այս իրիկուն` հավատքի և հրաժեշտի իրիկունս է, ընկե'ր,

 

Երիվարս թամբած եմ արդեն` և կյանքի ու կռվի տենդեն` դուռիդ առջևը կը վրնջե...

 

Եվ տե'ս հասակես վար անբիծ սուրս մերկ է, մերկությամբը գերմարդկային վճիռներուն:

 

ճակատդ շրթունքիս մոտեցո'ւր... հավատքի և հրաժեշտի իրիկունս է, ընկե'ր:

 

 

 

Զ

 

 

 

"Եվ դուն սա' մաքրափայլ թերթերուդ վրան, ցեղին ցավը և ցեղին ուժը բանաստեղծե,

 

Ապագա սերունդներուն և մեր անցյալին տխրությանն ի նվեր.

 

Ես որբ մըն եմ և ըմբոստ մը, մնա՜ս բարյավ, կորուսյալներս փնտռելո՜ւ կ'երթամ...

 

Քու երգերեդ երգ մը տուր ինձ, երգ մը, ես երգելո՜վ կ'ուզեմ մեռնիլ...":

 

 

ԳՅՈՒՏԻՆ ՓԱՌՔԸ68

Մեսրո'պ, հայ դարերուն դիմաց կեցող՝

 

Դուն ադամանդյա ապառաժ,

 

Դուն մանուկներու մերկ ուղեղեն

 

Մինչև հանճարը ցոլքեր ցանող,

 

Գիտակցությանց անգյո'ւտ փարոս...

 

Դուն, որուն կոփյունը կռանին,

 

Ժամերուն պես, րոպեին հետ անդադար,

 

Իմացական թանգարանի՜ն արձանները մեզ կը ձուլե...

 

Դուն աննինջ հսկող, դուն տիտանյան Տեսանող,

 

Դուն Օրորոցեն մինչ գերեզման,

 

Մեր մեն մի խոսքին մեն մի շունչին,

 

Գեղեցկաձայն բացատրիչ...

 

Դուն բարբառի արարիչ, Բանի իշխան,

 

Դուն անբավ բավիղ տևողության,

 

Դուն գոյացության արգավանդ հայր,

 

Դուն լույսի անիվ, դուն հավատքի հրավեր,

 

Դուն հայրենի հողին վրա մրրկին պես բարձրացող

 

Անտա՜ռ անհուն, անտա՜ռ սրտի,

 

Որուն մեր մի հաստատաբուն ծառերն հսկա,

 

Մեկ մեկ քնար, մեկ մեկ փանդիռ են մեր շունչին...

 

Մեկ մեկ շեփոր մեր հագագին ռազմական,

 

Մեկ մեկ պատնեշճակատագրի՜ պատուհասին...

 

Դուն անվատնելի ցորյանի դաշտ, դուն ձրի՜ հաց,

 

Դուն հունձք հարուստ, և դուն հնձան հրաշեկ,

 

Դուն արբեցությանց և գինիի ավազան,

 

Որուն մեջ ե'ս ալ ոսկի սափորս եմ մխրճեր...

 

Արևներու ծարավես խենթ...